Ένα ακόμη απόσπασμα από τον σπουδαίο συγγραφέα Αλμπέρ Καμύ, που με την αιχμηρή του σκέψη κόβει την καθημερινότητα μας και ψυχαναλύει τη συμπεριφορά του παραλόγου που μας βρίσκει απροετοίμαστους τις περισσότερες φορές. Άραγε θα μπορούσε το εκπαιδευτικό σύστημα να ενσωματώσει τέτοια αποστάγματα σοφίας και να τα μεταλαμπαδεύσει στους νέους μας, που ψάχνουν διεξόδους στα πνευματικά τους αδιέξοδα;
Τα βαθιά συναισθήματα, όπως τα μεγάλα έργα, έχουν πάντα μεγαλύτερη σημασία απ’ αυτή που έχουν συνειδητοποιήσει πως εκφράζουν. Η συμπάθεια ή αντιπάθεια που νοιώθει μια ψυχή για κάτι οφείλεται στις συνήθειες της σκέψης ή της δράσης κι ακολουθεί τις συνέπειες που η ίδια η ψυχή αγνοεί. Τα μεγάλα συναισθήματα κουβαλάνε μαζί τους τον υπέροχο ή άθλιο κόσμο τους. Φωτίζουν με το πάθος τους έναν υπέροχο κόσμο όπου ξαναβρίσκουν το κλίμα τους. Υπάρχει ένας κόσμος ζήλειας, φιλοδοξίας, εγωισμού ή γενναιότητας. Ένας κόσμος, δηλαδή μια μεταφυσική και πνευματική στάση. Αυτό που ισχύει για τα ήδη καθορισμένα συναισθήματα ισχύει, ακόμα πιο πολύ, για τις συγκινήσεις που βασικά είναι τόσο ακαθόριστες και συγχρόνως τόσο «καθορισμένες», τόσο μακρινές και τόσο «κοντινές» με τις συγκινήσεις που μας προσφέρουν την ομορφιά ή μας προκαλούν το συναίσθημα του παράλογου.
Το συναίσθημα του παράλογου μπορεί να χτυπήσει στο πρόσωπο οποιονδήποτε άνθρωπο στη στροφή οποιουδήποτε δρόμου. Μέσα στην τρομερή του γύμνια, στο χωρίς λάμψη φως του, είναι ασύλληπτο. Αλλά αξίζει να σκεφτούμε πάνω σ’ αυτό. Μάλλον είναι αλήθεια το ότι ένας άνθρωπος μας μένει άγνωστος για πάντα, το ότι σ’ αυτόν υπάρχει κάτι για πάντα ακαθόριστο. Γνωρίζω όμως τους ανθρώπους πρακτικά και τους γνωρίζω απ’ τη συμπεριφορά τους, απ’ τις πράξεις τους, απ’ τις συνέπειες που έχει στη ζωή το πέρασμά τους. Με τον ίδιο τρόπο μπορώ να καθορίσω πρακτικά όλα τα ακαθόριστα συναισθήματα που η ανάλυση δε θα μπορούσε να έχει καμιά επίδραση πάνω τους, να τα εξετάσω πρακτικά, να σκεφτώ τις συνέπειές τους, να συλλάβω και να καταγράψω κάθε τους μορφή, δημιουργώντας έτσι τον κόσμο τους.
Καμιά φορά, οι μεγάλες πράξεις κι οι μεγάλες σκέψεις αρχίζουν κάπως αστεία. Τα μεγάλα έργα γεννιούνται συχνά στη στροφή κάποιου δρόμου ή στο καθάρισμα ενός καφενείου. Έτσι και με το παράλογο. Περισσότερο από κάθε άλλον, ο παράλογος κόσμος έχει τις ρίζες του σ’ αυτή την άθλια γέννηση. Όταν μερικές φορές, σε μια ερώτηση που αφορά τις σκέψεις σου απαντάς: «τίποτε», ίσως να προσποιείσαι. Οι αγαπημένες υπάρξεις το ξέρουν καλά. Αν όμως η απάντηση αυτή είναι ειλικρινής, αν εκφράζει αυτό το μοναδικό ψυχικό συναίσθημα της σιωπηλής ευγλωττίας που σπάζει την αλυσίδα των καθημερινών χειρονομιών ενώ η καρδιά ψάχνει μάταια να βρει τον κρίκο που θα την ξανασυνδέσει, τότε αυτό φαίνεται πως είναι το πρώτο σημάδι του παραλογισμού.
Καμιά φορά τα σκηνικά καταρρέουν. Ξύπνημα, συγκοινωνία, τέσσερις ώρες γραφείο ή εργοστάσιο, γεύμα, συγκοινωνία, τέσσερις ώρες δουλειά, φαγητό, ύπνος και Δευτέρα, Τρίτη, Τετάρτη, Πέμπτη, Παρασκευή και Σάββατο, αυτός ο κύκλος επαναλαμβάνεται εύκολα στον ίδιο ρυθμό τον περισσότερο καιρό. Μια μέρα όμως γεννιέται το «γιατί» κι όλα αρχίζουν σ’ αυτή την πληκτική κούραση. «Αρχίζουν», αυτό είναι ενδιαφέρον. Στο τέλος μιας μηχανικής ζωής έρχεται η κούραση, την ίδια όμως στιγμή βάζει σε κίνηση τη συνείδηση. Τη σηκώνει απ’ τον ύπνο και προξενεί τη συνέχεια. Η συνέχεια είναι η ασυνείδητη επιστροφή στην αλυσίδα ή η οριστική αφύπνιση. Στο τέλος της αφύπνησης βρίσκεται το αποτέλεσμα που φτάνει με τον καιρό: αυτοκτονία ή αναθεώρηση. Η κούραση κλείνει μέσα της κάτι το αποκαρδιωτικό. Εδώ, είμαι υποχρεωμένος να πω πως είναι καλή. Γιατί με τη συνείδηση αρχίζουν όλα και μονάχα αυτή αξίζει. Οι παρατηρήσεις αυτές δεν έχουν καμιά πρωτοτυπία. Είναι όμως φανερές: κι αυτό φτάνει γιατί μας δίνει την ευκαιρία να γνωρίσουμε καθολικά το παράλογο στις πηγές του. Με το «ενδιαφέρον» αρχίζουν όλα.
It’s true. If your idea of healthy human relations is a dinner with friends, where everyone enjoys everyoen else’s company, responsibilities are divided up voluntarily and informally, and no one gives orders or sells anything, then you are an anarchist, plain and simple. The only question that remains is how you can arrange for more of your interactions to resemble this model.
Whenever you act without waiting for instruction or official permission, you are ananarchist. Any time you bypass a ridiculous regulation when no one’s looking you are an anarchist. If you don’t trust the government, the school system, Hollywood, or the management to know better than you when it comes to things that affect your life, that’s anarchism, too. And you are especially an anarchist when you come up with your own ideas and initiatives and solutions.
As you can see, it’s anarchism that keeps things working and life interesting. If we waited for authorities and specialists and technicians to take care of everything, we would not only be in a world of trouble, but dreadfully bored-and boring-to boot. Today we live in that world of trouble precisely to the extent that we abdicate responsibility and control.
Anarchism is naturally present in every healthy human being. It isn’t necessarily about throwing bombs or wearing black masks, though you may have seen that on television (Do you believe everything you see on television?That’s not anarchist!). The root of anarchism is the simple impulse to do it yourself: everything else follows from this.
Does anarchy work?
People with very little actual historical background often say of anarchy that it would never work-without realizing that not only has it worked for much of the history of the human race, but it is in fact working right now. For the time being, let’s set aside the Paris Commune, Republican Spain, Woodstock, open-source programming and all the other farmed instances of successful revolutionary anarchism. Anarchy is simply cooperative self-determination-it is a part of everyday life, not something that will only happen «after revolution». Anarchy works today for circles of friends everywhere- so how we can make more of our economic relations anarchist? Anarchy is in action when people cooperate on a camping trip or to arrange free meals for hungry people-so how can we apply those lessons to our interactions at school, at work, in our neighborhoods?
To consult chaos theory: anarchy is chaos and chaos is order. Any naturally ordered system-a rainforest, a friendly neighborhood-is a harmony in which balance perpetuates itself through chaos and chance. Systematic disorder, on the other hand-the discipline of the high school classroom, the sterile rows of genetically modified corn defended from weeds and insects-can only be maintained by ever-escalating exertions of force. Some,thinking disorder is simply the absence of any system, confuse it with anarchy.
But disorder is the most ruthless system of all:disorder and conflict, unresolved, quickly systematize themselves, stacking up hierarchies according to their own pitiless demands- selfishness, heartlessness, lust for domination. Disorder in its most developed form is capitalism: the war of each against all, rule or be ruled, sell or be sold, from the soil to the sky.
We live in a particularly violent and hierarchical time. The maniacs who think they benefit from this hierarchy tell us that the violence would be worse without it, not comprehending that hierarchy itself, whether it be inequalities in economic status or political power, is the consequence and expression of violence. Not to say that forcibly removing the authorities would immediately end the waves of violence created by the greater violence their existence implies; but until we are all free to learn how to get along with each other for our own sake, rather than under the guns directed by the ones who benefit from our strife, there can be no peace between us.
This state of affairs is maintained by more than guns, more than the vertigo of hierarchy, of kill-or-be-killed reasoning: it is also maintained by the myth of success. Official history presents our past at the history of Great men, and all other lives as mere effects of their causes; there are only a few subjects of history, they would make us believe-the rest of us are its objects. The implication of any hierarchy is that there is only one «free man» in all society:the king (or president, executive, movie star, etc). Since this is the way it has always been and always will be, the account goes, we should all fight to become him, or at least accept our station beneath him gracefully, grateful for others beneath us to trample when we need reassurance of our own worth.
But even the president isn’t free to go for a walk in the neighborhood of his choosing. Why settle for a fragment of the world, or less? In the absence of force-in the egalitarian beds of true lovers, in the democracy of devoted friendships, in the topless federations of playmates enjoying good parties and neighbors chatting at sewing circles-we are all queens and kings. Whether or not anarchy can «work» outside such sanctuaries, it is becoming clearer that hierarchy doesn’t. Visit the model cities of the new world «order»-sit in a traffic jam of privately owned vehicles, among motorists sweating and swearing in isolated unison, an ocean filling with pollution to your right and a ghetto on your left where uniformed and ununiformed gangs clash-and behold the apex of human progress. If this is order, why not try chaos!
Η εμπορευματική μας κοινωνία περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη κοινωνία στην ιστορία έχει καθηλώσει την ανθρώπινη κατάσταση μέσα στη σφαίρα της οικονομίας κι έχει γεννήσει συνακόλουθα μια φοβερή ιδεολογική δομή που βασίζεται πάνω στην ιδιοκτησία, την εργασία, την αγορά και την κοινωνική κατανομή των πόρων.
Ακόμα κι ο πιο βαθύτερος ψυχολογικός μας μηχανισμός της ενοχής, της θυσίας και της αυταπάρνησης- ένας μηχανισμός που είναι φανερό ότι δεν είναι μοναδικός μέσα στην ψυχή που πλάθεται απ’την αστική κοινωνία- δανείζεται το εννοιολογικό του πλαίσιο και την ορολογία του απ’την οικονομική θεωρία.
Η χρήση του όρου «υπερκαταστολή» απ’το Μαρκούζε, με τη φανερή της συγγένεια με τη Μαρξιανή κατηγορία της «υπεραξίας» αποτελεί απλώς ένα πιο εκλεπτισμένο αντίστοιχο λέξεων, όπως «επένδυση» ή «αγορά» όροι με τους οποίους εκφράζουμε την «κατανομή» των αισθημάτων μας και την ευαισθησία μας απέναντι σε αντίθετες ιδέες. Είμαστε ένας λαός που «επενδύει» τα αισθήματά του «αγοράζουμε» ή δεν «αγοράζουμε» ορισμένες απόψεις. Η συμβατική σχέση με την οποία η αστική ιδεολογία αποκτάει υπόσταση σαν η ίδια ακριβώς η ουσία της ανθρώπινης κοινωνίας, παγιδεύει τη σκέψη μας μέσα σε ένα δίκτυο ισοδυναμιών κι «αγοραπωλησιών» που φθάνει στην ιδεολογική του τελειότητα στη θεωρία της μίμησης των κομπιούτερ κι ακόμα και σε ουτοπικά οράματα όπως η αντίληψη του Προυντόν για μια μουτουελιστική κοινωνία.
Ζούμε κάτω από μια εννοιολογική τυραννία που προϋποθέτει πάντα ότι δεν έχει ακόμα εξηγηθεί κι αναγνωρίζει ότι δεν έχει ακόμα δημιουργηθεί. Η εξουσία της λογικής, απ’αυτή την άποψη, είναι μια μορφή εξουσίας κι ακόμα περισσότερο απ’αυτή η εξουσία των λέξεων. Οι λέξεις «ιεραρχία» και «κυριαρχία» ιδιαίτερα, που υπονοούν την έννοια της υποταγής, είναι κι οι ίδιες υποταγμένες λέξεις με την έννοια ότι η ίδια τους η πανταχού παρουσία αποτελεί ένα προϊόν της αστικής αντικειμενοποίησης.
Αν χρησιμοποιηθούν από κοινού, προεκτεινόμενες σ’ολόκληρο τον κόσμο της φύσης και της κοινωνίας, προσφέρουν τα μέσα για τη διάλυση της κοινωνίας και τη μετατροπή της σε φύση και για την επικύρωση του αταβιστικού «φυσιοκρατισμού» των σημερινών εθνολογικών θεωριών της παγκόσμιας κυριαρχίας. Αν πρόκειται να απελευθερωθούν αυτές οι λέξεις- κι ακόμα περισσότερο, για να απελευθερωθούμε απ’τις συνθήκες που συνηθίζουν να υπονοούν- πρέπει να αρχίσουμε να τους προσδίδουμε ένα αυστηρότερο κοινωνικό και θεσμικό περιεχόμενο απ’ότι έχουν σήμερα.
Η ιεραρχία και η κυριαρχία με την έννοια που επικρατούν στη σύγχρονη κοινωνία δεν υπάρχουν στον φυσικό κόσμο– παρόλο που μ’ένα ορισμένο βαθμό δικαιολόγησης, μπορεί κανείς να κάνει παραλληλισμούς που πιθανόν να πρόσφεραν την πρώτη ύλη για την ανθρώπινη επιθετικότητα. Αυτό ισοδυναμεί με το να πούμε ότι, αν σαν ανθρώπινα όντα έιμαστε επίσης και ζώα, είναι εξίσου αληθινό ότι τα ζώα δεν είναι ανθρώπινα όντα. Στο μέτρο που μια ζωϊκή κοινότητα αποκτάει μια δομή σύμφωνα με τις μορφές της υπεροχής στις σεξουαλικές σχέσεις και στην προσιτότητα της τροφής, η ιεραρχία και η κυριαρχία ποικίλουν σ’ένα διαφορετικό βαθμό, απ’την απλή επιθετικότητα του ατόμου (μια θετική αξία για την επιβίωση του ατόμου) ως την προστασία της κοινότητας (μια θετική αξία για την επιβίωση της ομάδας).
Πραγματικά καθώς η τελευταία γίνεται όλο και πιο σημαντική απ’την προηγούμενη, καθώς η φυλογενετική γίνεται πιο σημαντική απότι η οντογενετική, θα προωθούσα την άποψη ότι ο σιωπηρός «εγωισμός» που ανακαλύπτουμε στην ιεραρχία των ζώων, παραχωρεί την θέση του σε ιδιότητες που αποδίδουμε στην κηδεμονία. Υπάρχει μια θεμελιακή διαφορά ανάμεσα στην τάξη των πουλερικών, η οποία συνεπάγεται κάτι παραπάνω από την επιβίωση του ισχυρότερου και του πιο επιθετικού και στην ιεραρχία ανάμεσα σε μια ομάδα πιθήκων η οποία σχηματίζει τη δομή για μια συντονιζόμενη από κοινού προστατευόμενη οντότητα.
Το κοινωνικό status quo στην αμερικανική κοινωνία..
Στο βαθμό που η ιεραρχία υπάρχει πραγματικά μέσα στο ζωικό κόσμο, φαίνεται να εξελίσσεται από την επιβίωση του ατόμου στην επιβίωση της ομάδας απ’το ατομικό στο κοινωνικό και διαδίδεται σ’ έναν αυξανόμενο βαθμό ανάμεσα στους ανθρωποειδείς πιθήκους. Στην πραγματικότητα, η εξάρτηση ανάμεσα στα άτομα που υπάρχει σ’αυτό το γεννώμενο κοινωνικό επίπεδο, συνίσταται πρωταρχικά στην εξάρτηση των μικρών απ’τη μητέρα- που σχηματίζει τη βασική κοινωνική μονάδα ανάμεσα σ’ όλους τους ανθρωποειδείς πιθήκους-και κατά δεύτερο λόγο, στην εξάρτηση και των δύο για προστασία από τους ενήλικους αρσενικούς. Εκτός από την ικανοποίηση των σεξουαλικών αναγκών, η ροή της σύμπραξης συγκλίνει στο αρσενικό- οι σχέσεις δεν είναι αμοιβαίες ή συμμετρικές.
Με την ανθρώπινη κοινωνία, ιδιαίτερα στις πρώτες φάσεις της, αυτή η εικόνα αλλάζει θεμελιακά. Η εργασιακή διαδικασία ενώνει και τα δύο φύλα σε μια σχέση αλληλεξάρτησης- πραγματικά οροθετεί τις σφαίρες τους με θαυμαστό σφρίγος, σύμφωνα μ’ έναν αυστηρό σεξουαλικό καταμερισμό της εργασίας. Στην πραγματικότητα, στις περισσότερες πρωτόγονοες κοινότητες, η γυναίκα είναι εκείνη που προμηθεύει τη μεγαλύτερη ποσότητα τροφής στην πορεία των δραστηριοτήτων της συλλογής τροφής.
Η εργασία της είναι εκτατική, ενώ η εργασία του άντρα εντατική. Η σημασία αυτού του καταμερισμού- κι η αλληλεξάρτηση που συνεπάγεται- δύσκολα μπορεί να υποτιμηθεί. Λιγότερο ευκίνητη απ’ ότι ο αρσενικός, η γυναίκα καταλαμβάνει την οικιακή σφαίρα κι ο άντρας την κοινοτική. Ρυθμίζει τις υλικές συνθήκες της ζωής και την αναπαραγωγή στην οποία ο άντρας απλώς συμμετέχει- ο τελευταίος με τη σειρά του εφοδιάζει αυτή τη σφαίρα με το κυνήγι του, μια λειτουργία που αποτελεί συνέπεια της μεγαλύτερης ευκινησίας και δυναμής του και περιφρουρεί την κοινότητα σαν σύνολο. Στη σφαίρα του ανήκει το κυνήγι, η θρησκευτική τελετουργία κι ο πόλεμος- στην δική της η διατήρηση κι η αναπαραγωγή της ζωής.
Το βασικό χαρακτηριστικό της κοινωνικής ζωής σ’αυτό το επίπεδο είναι η υπεροχή της γυναικείας σφαίρας. Η πολιτική κοινωνία στηρίζεται άμεσα στην οικιακή κοινωνία. Μιλώντας αντικειμενικά, η κιονωνία σα σύνολο είναι μητροκεντρική κι όχι τυχαία, ο συμβολισμός της περιστρέφεται γύρω από δυνάμεις που συσχετίζονται με τη γυναίκα. Ο Λεβύ Στρως μας παραπλανά όταν υποστηρίζει ότι η πατριαρχία δεν έχει κανένα αντίστοιχό της στη μητριαρχία, γιατί η ίδια ακριβώς η ουσία αυτού του μητροκεντρικού κόσμου είναι ότι φθείρει την κυριαρχία σαν τέτοια. Μέσα σε έναν χώρο που δεν έχει διαμορφωθεί η κυριαρχία, και που πολύ περισσότερο δεν έχει καθοριστεί, οι πολώσεις στις οποίες η στρουκτουραλιστική ανθρωπολογία δίνει μια τέτοια έμφαση είναι απλώς ασήμαντες. Αν πρέπει να αναζητήσουμε πολώσεις, δεν υπάρχουν ανάμεσα στην πατριαρχία και τη μητριαρχία- σε μια μορφή κυριαρχίας και σε μια άλλη- αλλά ανάμεσα στην κυριαρχία και την αναρχία, ανάμεσα στην παρουσία και στην απουσία της κυριαρχίας.
η ιεράρχηση των ανθρώπινων αναγκών κατά τον maslow
Συνακόλουθα, πρέπει να προσπαθήσουμε να οραματιστούμε μια κοινωνία στην οποία δεν έχει ακόμα εδραιωθεί η εξουσία ανθρώπου πάνω σε άνθρωπο, στην οποία μια μορφοποιημένη αντίληψη ενός τρόπου κοινωνικότητας έχει εξαφανίσει τον αντίκτυπο της ζωϊκής κυριαρχίας και ιεραρχίας. Εδώ η σχέση μητέρας-παιδιού, όπως εκφράζεται στο δεσμό της αιματοσυγγένειας, δημιουργεί την ανατομία ακόμα και της πολιτικής κοινωνίας. Είναι ασυνήθιστο, κατά τη γνώμη μου, το πόσο εύκολα παραγνωρίζουμε το ίδιο ακριβώς το γεγονός της μητρογραμμικής αιματοσυγγένειας. Το ότι οι άντρες ανακαλύπτουν τους ίδιους τους γενεαλογικούς δεσμούς, ο ένας με τον άλλο, στην προέλευσή τους από μια κοινή μήτρα- το ότι η πιο αρχέγονη κοινωνική τους έννοια είναι το αίμα και μάλιστα το αίμα της προγονικής μητέρας μάλλον, παρά του φρεσκοσκοτωμένου θηράματος- αυτός ο πρόδρομος της συνειδητής κοινωνικοποίησης είναι πιο αρχέτυπος απ’ ότι οποιεσδήποτε δομικές διαστροφές που επιβλήθηκαν σταδιακά επάνω του.
Γιατί η ίδια ακριβώς η ουσία αυτής της συνένωσης αποκαλύπτει τη σχέση της μητρικής ανατροφής, τις στοργικές φροντίδες που αποκαλύπτουν την πιο κεντρική ουσία της αυθεντικής κοινωνικοποίησης– μια ανιδιοτελή αγάπη που διαμόρφωσε κι αναζωογόνησε την κοινωνία, πολύ πριν η ανθρωπότητα αρχίσει να μπλέκεται μέσα στις ισοτιμίες των δικαιωμάτων και των καθηκόντων.
________________________________________________________________________________________
πηγή: Ιεραρχία και κυριαρχία, Μπούκτσιν Μαρραίη
Paradise Lost Thesis 